Piše: Ljubiša Malenica
Savjet Evrope je 21. marta 2024. godine, na svojoj redovnoj sjednici dao saglasnost za otvaranje pristupnih pregovora o učlanjenju Bosne i Hercegovine u Evropsku Uniju. Jedan dio bosanskohercegovačkih medija, mahom iz Federacije BiH, je datu odluku pozdravio kao istorijsku i sudbonosnu. Ovo se dešava osam godina nakon što je zahtjev za članstvo podnesen od strane predstavnika Bosne i Hercegovine.
Dajući svoj komentar Euroaktivu, Kristijan Šmit, njemački diplomata koji uzurpira ionako upitu funkciju visokoga predstavnika je istakao istinske razloge za ovu, relativno iznenadnu, odluku EU. Na početku samoga članka Šmit ističe da Bosna i Hercegovina nije zaslužila ovo otvaranje predpristupnih pregovora, no da drugoga izbora nema te da „lideri EU moraju biti svjesni da bi zemlja mogla biti u velikom riziku ako se proces pridruživanja dalje odgađa. U martu 2024. čelnici Evropske Unije složili su se da otvore pregovore o pristupanju EU sa BiH osam godina nakon što je podnijela zahtjev, ali su problemi s entitetom Republika Srpska na čelu sa Miloradom Dodikom, poznatim po bliskosti Rusiji i sklonosti secesionističkim prijetnjama, veliki“.
Ako je suditi po Šmitovim izjavama, pregovori sa Bosnom i Hercegovinom, iz perspektive Brisela, su započeli ne zbog postignuća same BiH u ispunjavanju obaveza već iz svojevrsne geopolitičke panike same Unije, nastale u kontekstu otvorenog posrednog sukoba između Zapada i Rusije u Ukrajini te sve uočljivijeg gubitka relevantnosti same Evrope na svjetskoj sceni. Kada se uzme u obzir činjenica da je do 2020. godine Bosna i Hercegovina ispunila samo jedan od četrnaest uslova koji su morali biti zadovoljeni za početak pregovore o članstvu, jasno je da sama BiH nije imala gotovo nikakvoga uticaja na odluku da se započne pregovarački proces.
S obzirom da, sudeći po slučajevima Ukrajine i Moldavije, ispunjavanje nekakvih obaveza više nema nikakve veze sa stupanjem u članstvo Evropske Unije, ne treba nas iznenađivati činjenica da je ambasada Sjedinjenih Država u Sarajevu pozdravila odluku da se sa BiH stupi u pregovore za članstvo.
Već je iskustvo sa Rumunijom i Bugarskom, te načinima na koji su ove države postale članice EU, jasno pokazalo da je Evropska Unija u značajnoj mjeri geopolitički projekat u skladu sa američkim parametrima. Ponašanje evropskih zemalja nakon početka ruske vojne operacije u Ukrajini samo je dodatno istaklo njihov podanički mentalitet i kolonijalni status u odnosu naspram Vašingtona. Uzevši sve ovo u obzir, sa sigurnošću možemo tvrditi da, takozvani, napredak Bosne i Hercegovine na njenom evropskom putu ima izuzetno malo dodira sa stvarnim preduslovima postavljenim pred zemlje kandidate.
Istovremeno, već duže vremena u okvirima same Unije postoji „zamor proširenjem“, fenomen koji opisuje manjak volje i sposobnosti trenutnih briselskih struktura da se prilagode komplikacijama koje sa sobom nosi dalje proširenje EU. Na unutrašnjem planu, stabilnost Unije je dovedena u pitanje sve češćim napadima briselske birokratije na elemente suverenosti zemalja članica, posebno po pitanju masovnih migracija, ideološkoga pravca u kome se Evropska unije kreće te nacionalnog identiteta. Dugo vremena sukob se odvija na relaciji Brisel-Mađarska i Poljska. Mađarska trenutno i dalje slovi kao problematična članica dok je Poljska, dobivši novu progresivnu i liberalnu vladu početkom 2024. godine postala daleko manje sporna, iz perspektive Brisela.
Predsjednik Srbije, Aleksandar Vučić, je često prije pandemije kovid govorio da put u Evropu nema alternativu, odnosno da status članice Evropske Unije predstavlja jedinu logičnu političku budućnost kako Srbije tako i ostatka regiona. U sklad sa tim su se ponašali i svi ostali politički lideri na Balkanu. Ipak, sada u 2024. godini mora se iznova postaviti pitanje svrsishodnosti učlanjenja bilo koje države u Evropsku Uniju. Šta je to što danas Brisel nudi zemljama kandidatima u zamjenu za odricanje od jednoga segmenta svoje suverenosti te prihvatanje čitavoga niza stranih pravnih normi koje bi potom stekle primat nad domaćih zakonima i zakonodavnim institucijama.
Prije više od trideset godina, kada se tek započinjalo sa promovisanjem evropskih integracija u zemljama bivše Jugoslavije, tek izašlim iz rata, Evropska Unija je nudila, navodno, priliku za brz i sveobuhvatan ekonomski razvoj, potom su se isticale prednosti naprednoga te uređenog pravnoga sistema, koji je predstavljan kao garant individualnih prava kako u odnosu naspram države tako i u odnosu naspram kompanija te drugih pojedinaca. Značajan stepen prestiža je polovinom devedesetih godina prošloga vijeka pratio status kako zemlje članice tako i zemlje kandidata. Hladni rat samo što je završio i entuzijazam za jednim boljim svijetom je bio očigledan. Tada je i članstvo u Evropskoj Uniji garantovalo i jedan stepen sigurnosti, na unutrašnjem i spoljašnjem planu, kakav se danas čini veoma dalekim. Svi ovi faktori su prije tri decenije činili članstvo u EU zamalo pa neodoljivim političkim ciljem. Istovremeno, za političare tadašnjeg doba, narativ o učlanjenju u Evropsku Uniju predstavljao je lagan način ubiranja političkih poena među sopstvenom populacijom.
To je bila Evropa tada. Šta je Evropa danas? Šta Evropska Unija sada, ljeta Gospodnjeg 2024. godine nudi zemljama koje bi da postanu članice te šta nudi, što je možda i važnije, zemaljama koje su već članovi?
U kontekstu ekonomije, Evropska Unija se nalazi u situaciji čiji jedini uočljiv i logičan ishod jeste deindustrijalizacija kontinenta, sa naglaskom na najveće zemlje kao što je Njemačka, te opadanje ekonomskih i životnih standarda širom EU.
Čitav niz paketa sankcija koje je Brisel stavio u funkciju, usmjerenih protiv Rusije i ruske ekonomije, samo je doveo do širenja negativnih posljedica po evropska ekonomska kretanja te je uzrokovao rast cijena, opadanje vrijednosti novca i stagnaciju privrednih aktivnosti. Nakon dvije godine posrednog sukoba u Ukrajini i više od dvadeset hiljada uvedenih sankcija, upravo je Rusija postala evropska država sa najvećim privrednim rastom, ubjedljivo ispred, navodno, mnogo razvijenijih zemalja Evrope kao što su Njemačka i Francuska. Prema najnovijim projekcijama MMF-a, rast ruske ekonomije će doseći 3.2% Ruska Centralna Banka je takođe izvršila reviziju sopstvenih procjena te sada predviđa rast ruske ekonomije do 2.5% do 3.5%.
S druge strane, ključnim zemljama Evrope, Njemačkoj (0.1%), Francuskoj (0.7%), Velikoj Britaniji (0.8%) i Italiji (0.9%) se predviđa anemičan rast koji niti u jednoj od četiri države neće preći 1%. Jedina veća članica Evropske Unije koja će ostvariti, prema istraživanjima, značajan razvoj ove godine jeste Španije gdje će rast dostići 2.1%.
Situacija nije nimalo bolja kada se pogleda ukupno ekonomsko stanje i predviđanja za čitavu EU te za evrozonu. Prema procjenama samih institucija Evropske Unije, u 2024. godini, rast unutar evrozone će iznositi 0.8% dok će ukupni ekonomski rast EU u istom periodu biti 0.9%.
Kao što se može uočiti, ekonomske perspektive Evrope, posebno na duži rok, su upitne. S druge strane, Rusija je početkom juna ove godine postala četvrta najveća ekonomija na svijetu, posmatrano kroz vrijednost BDP-PKM, sa ukupnom vrijednošću ekonomije od 6,4 triliona dolara. Štaviše, prema revizijama Svjetske Banke, Rusija je preuzela četvrto mjesto u globalnoj ekonomiji još 2021. godine, prestižući Japan. Od posebne zanimljivosti je podatak da se oko 40% ruske ekonomije zapravo nalazi u „sjenci“ čime se ukazuje da je njena stvarna veličina blizu deset triliona dolara, odnosno, grubo gledano, jedna trećina kineske ili pak američke ekonomije.
Slučaj Rusije navodimo ovde, iako govorimo o evropskoj ekonomiji, zarad potrebe da ilustrujemo činjenicu opštega pada evropskih ekonomskih kapaciteta, posebno kada se isti usporede sa državom koja se trenutno nosi sa istorijskim brojem sankcija. Iz ovoga takođe možemo zaključiti da čitav narativ o evropskoj „zavisnosti“ od ruskih energenata nije uopšte bio utemeljen u stvarnosti. Odnos između Evrope i ruskih energenata je bio, do određenog stepena, simbiotski pri čemu su jeftini ruski gas i nafta bili značajniji potrebama evropske industrije nego li što je dohodak od prodaje istih bio potrebama punjenja ruskoga budžeta.
Evropska Unija svojim novim članicama više ne može sa sigurnošću obećati brz i sveobuhvatan razvoj, nikada to nije ni mogla, no sada su slabosti zapadnoga ekonomskoga modela, zasnovanog na demografskom i privrednom parazitizmu sasvim očigledne. Narativi o njemačkoj preduzetivnosti i tačnosti, radnoj disciplini i integritetu kao stubovima ekonomskog razvoja Njemačke su se, u najmanju ruku, pokazali kao poluistine koje su u potpunosti zanemarivale pogodnosti koje je njemačka privreda uživala zahvaljujući jeftinim ruskim energentima i rudama. Ako je ekonomska korist učlanjivanja u Evropsku Uniju postala upitna, postoji li i dalje bezbjednosna dimenzija stupanja u članstvo EU?
U kontekstu problematike sigurnosti na prostoru Evrope uvijek se nameće pitanje NATO saveza i njegove funkcije. Do sada su zemlje članice EU i Sjeveroatlantskog pakta, a što se može uočiti i na primjeru Ukrajine, djelovale usklađeno sa interesima Vašingtona. Štaviše, Evropska Unija sama ne posjeduje sigurnosne niti vojne mehanizme, a do sada je postalo sasvim jasno da je NATO jedva nešto više od alatke američke vanjske politike. S druge strane, zabrinjavajući su pozivi francuskog predsjednika Emanuela Makrona da se pošalju trupe NATO zemalja u Ukrajinu te njegova odluka da pošalje francuske „instruktore“ Kijevu. Ne treba imati nekih iluzija, zapadni vojnici su već u Ukrajini, moguće je od samoga početka sukoba, no te jedinice su bile predstavljene kao plaćenici ili uopšte nisu spominjane. Makronov nastup je otvoren poziv da se, po četvrti put u dvije stotine godina, armije ujedinjene Evrope upute put Istoka iznova nošene duhom Drang nah Ostena koji je Evropu izuzetno skupo koštao u svakoj prethodnoj verziji. Istovremeno, širom Evrope se raspravlja o uvođenju iznova služenja vojnoga roka te oživljavanju ulaganja u vojnu industriju.
Duhovi sveevropskog rata protiv Rusije opet pohode Evropu. Kolektivni Zapad sebi teško može dopustiti poraz u Ukrajini. U tom kontekstu treba posmatrati i pritiske na Srbiju i Republiku Srpsku te pokušaje da se one izoluju od Rusije i Kine kako bi se zatvorio mogući prostor prodora uticaja Moskve i Pekinga, te kako bi se čitav kontinent spremio za sukob sa Rusijom, a potom i sa Kinom.
Kao što se može zaključiti iz ovoga kratkog pregleda ekonomskog i sigurnosnog stanja Evropske Unije, ona utopija koja nam je obećavana prije tri decenije više ne postoji. Nije postojala ni prije trideset godina, no tada su još sve slabosti evropskoga modela integracije bilo na sigurnom iza paravana demagogije o „evropskim vrijednostima“ koje navodno svi mi dijelimo, no koje u stvarnosti ne postoje, i entuzijazma nastalog nakon završetka Hladnoga rata.
Istovremeno, stanje unutar EU je daleko od poželjnoga ili stabilnoga, posebno kada govorimo o odnosu između zemalja članica te društvenim odnosima unutar tih istih zemalja. Razdor uzrokovan kulturnim ratovima, koji su uvezeni iz Sjedinjenih Država zajedno sa neoliberalnom ideologijom, razdvojio je društva širom Evrope na, uslovno definisane, ljevičare i desničare. Masovni uvoz imigranata samo je dodatno pogoršao situaciju kako zbog ponašanja samih migranata tako i zbog potpuno suprotnih stavova većine stanovništva i aktivnosti većine evropskih vlasti.
Prije samoga zaključka nije na odmet istaći istinu koja se često prešućuje no koja je sasvim jasna, kako zemljama kandidatima, kao što je Bosna i Hercegovina, tako i samim Briselskim birokratama. Balkanske države zapravo nisu dobrodošle u Evropsku Uniju, a značajan broj njihovih političkih aktera i visok postotak građana ne podržavaju učlanjenje njihovih zemalja u EU. Političko pozorište apsurda kojemu prisustvujemo već tri decenije se nastavlja jedino zarad geopolitičkih potreba kolektivnog Zapada. Kao što je istaknuto na početku teksta Evropska Unija Američkih Kolonija ne može sebi dopustiti da prepusti prostor Balkana Rusiji i Kini, iako i jedna i druga nastoje sve intenzivnije da artikulišu i ostvare svoje interese na datom područiju.
Činjenica ostaje da Bosna i Hercegovina neće postati članica EU, u dogledno vrijeme svakako, a sasvim je moguće nikako. Zajedno sa svim ostalim državama kandidatima, i BiH će biti ostavljena „u predsoblju“, da godinama ako ne i decenijama čeka to obećano članstvo, istovremeno propuštajući da iskoristi mnogo povoljnije prilike koje se globalno ukazuju. Tako se bar nadaju oni koji bi da zemaljma Balkana budu metropola.
U zavisnosti od političkoga kursa tih samih zemalja, uključujući i BiH, zavisi njihov ostanak u statusu polukolonijalnih teritorija Brisela i Vašingtona, ili pak zaokret ka onoj saradnji koja podstiče autohtono i stvarno osvajanje izgubljenog suvereniteta te potpuni razvoj sopstvenih kapaciteta, kako privrednih tako i ljudskih.
