Knjiga “Zapisi iz Makedonije” Milutina Stančića iz Skoplja važno je svjedočanstvo o bogatoj srpskoj istoriji na tom prostoru i tužno podsjećanje na asimilaciju i zatiranje srpskih korijena, istaknuto je na promociji ove knjige u Foči.
Uz promociju knjige, koja je u izdanju “Službenog glasnika Srbije” objavljena 2023. godine, u fočanskom Centru za kulturu i informisanje održano je i predavanje “Život Srba u Makedoniji – od opstanka do nestanka”.
Na prostoru današnje Sjeverne Makedonije, koji je do 1945. godine bio neodvojiv od Srbije, a zajedno se sa prostorom Kosova i Metohije nazivao Starom i Južnom Srbijom, o srpskom identitetu, između ostalog, svjedoče srpska groblja, spomenici velikih srpskih pobjeda iz oslobodilačkih ratova, crkve i manastiri koje su podizali srpski kraljevi, rečeno je na promociji.
Narod i država se brane u svakom svom dijelu, istakao je dekan Bogoslovskog fakulteta u Foči Darko Đogo i upozorio da, ukoliko je jedan narod spreman da zaboravi svoje zavičaje, istoriju, manastire, svoju zemlju, da dopusti da taj zaborav prekrije i anulira vijekove borbe, onda nije optimistična prespektiva za opstanak tog naroda bilo gdje.
“Kada se prisjećamo naših zavičaja, ne možemo da se ne sjetimo srpske prošlosti Makedonije i toga da srpska vojska 1912. godine nije razlikovala Prizren i Skoplje, kada je željela da taj prostor oslobodi”, naglasio je Đogo.
On je napomenuo da, za razliku od Srba iz Krajine, koji su takođe na margini, a koji su imali veliku tragediju, pa ih obilježavanje te tragedije povremeno vrati u kolektivno sjećanje, Srbi iz današnje Sjeverne Makedonije su sistematski polako uništavani i zatirani.
“NJihova sudbina je možda najtužnija od svih Srba – na neki način pretplatili su se na to da ih u tišini ispratimo i da ih se ne sjećamo. Zato mislim da je izuzetno važno da ljudi iz `Spone`, preostala braća iz Makedonije, dođu i u druge srpske krajeve da ih mi ne zaboravimo, jer Bog sami zna, u nekoj perspektivi vječnosti imamo dužnost da se sjećamo srpske prošlosti Makedonije i stvarno je velika čast i veliki blagoslov da ljudi iz Skoplja budu u Foči”, naglasio je Đogo.
Profesor Filozofskog fakulteta u Nišu Goran Maksimović, koji je uključen u aktivnosti Srpskog kulturno-informativnog centra “Spona” iz Skoplja na očuvanju srpskog jezika u Sjevernoj Makedoniji, za knjigu “Zapisi iz Makedonije” navodi da je mnogo više od putopisnih reportaža.
On je naveo da Stančić putuje po lokalitetima, mjestima, gradovima, memorijalima Sjeverne Makedonije, odnosno Vardarske Makedonije, te prikazuje sve što se dešavalo kroz srpsku istoriju od srednjeg vijeka do ovog trenutka.
“Različiti književni žanrovi – eseji, rasprave, istorijski ogledi, lirski zapisi, pjesnički tekstovi otkrivaju jednu veliku istinu da je Makedonija u prošlosti bila dobrim dijelom i srpska zemlja, da se mitski slojevi te zemlje duboko temelje na identitetu srpskog naroda i da ono malo što je preostalo Srba na tom prostoru, a pogotovo mi sa drugih teritorija imamo obavezu da to nikada ne zaboravimo”, rekao je Maksimović.
On je napomenuo da se danas u javnom prostoru potiskuje sudbina Srba iz Sjeverne Makedonije, te da je dužnost i obaveza govoriti i pisati o njima.
Autor knjige Milutin Stančić rekao je da nije bio svjestan da se od reportažnog i putopisnog obilaska mjesta po Sjevernoj Makedoniji, koja svjedoče o srpskom identitetu, može izroditi knjiga.
“I da dobije jednu jaču težinu zato što je ta ukoričena istina zaboravljenih, a negde i uništenih srpskih tragova na području Vardarske Makedonije”, rekao je Stančić.
On svoju knjigu opisuje kao putovanje kroz srpsku istoriju od bogatog srednjeg vijeka i moći srpske države do današnjih dana, kada se srpski narod suočava sa nestankom i strašnom asimilacijom.
“Opisivao sam tu glasnu tišinu u mestima gde su vršeni prvi pokolji nad srpskim stanovništvom. Malo je poznato da je Kraljevina Jugoslavija zapravo i pokrenula i osnovala Haški tribunal upravo zbog zločina koje su činili bugaraši u centralnom delu Vardarske Makedonije. Advokat izvršiocima je bio Ante Pavelić i tehniku klanja je u sudskim procesima uviđao, a sproveo u Drugom svjetskom ratu, a to je malo poznato”, naveo je Stančić.
Potomci poklanih Srba, koji su u međuvremenu promijenili prezime, dodao je Stančić, danas možda i ne znaju da objasne taj nagon za ubistva, koja nije, kako se pogrešno smatra, činila zvanična bugarska vojska, već lokalni bugaraši, pripadnici istog naroda kojeg su i ubijali.
Knjiga je proizvod pregalaštva, truda i rada u okviru Srpskog kulturno-informativnog centra “Spona” iz Skoplja, koji ove godine obilježava 20 godina rada, a čiji je jedan od osnivača i Stančić.
Foča je prvi grad u Republici Srpskoj u kojem je, u organizaciji Centra za kulturu i informisanje i Bogoslovskog fakulteta, održana promocija ovog značajnog djela.
