Maj 1992. Smrad rata se širio. Svi su to predosjećali, ali niko nije mogao ni da usni da milosti neće biti ni za tek rođene bebe. Da će se “moćnici” svijeta praviti da ne vide nemoćne ručice i sićušna pluća kako vape za kiseonikom koji nije stigao na vrijeme – malena srca su stala, ali se narod podigao. Vojnici su krenuli, sa njima i piloti. Svi su vidjeli jedan cilj i čuli jednu naredbu: “Hoću koridor do Vidovdana, pa makar bio i kozja staza. Neću da djeca umiru!”
Tom naredbom, koju je tadašnji komandant Prvog krajiškog korpusa Vojske Republike Srpske general Momir Talić izdao komandantu taktičke grupe jedan Novici Simiću, počela je istorijska operacija pod nazivom “Koridor 92”. Operacija koja je veoma brzo u narodu preimenovana u “Koridor života”.
Riječ je o najčistijoj vojnoj akciji u Odbrambeno-otadžbinskom ratu za koju su okidač bili prvi masovni zločini nad srpskim civilima u Posavini i smrt 12 beba u banjalučkom porodilištu zbog nedostatka kiseonika. Tada se znalo da se mora krenuti u proboj puta ka Srbiji, a vojska je vođena željom i vjerom da će vratiti Posavinu, koju su hrvatske snage prisvajale.
Akcijom bez ijedne mrlje, s ponosom i uz gubitke, oslobođeni su Modriča, Odžak, Derventa i Brod. Proboj puta ka Srbiji, u koji se krenulo i ranije nego što je prvobitno planirano, je počeo u sedam ujutru 24. juna. Uz borce, na putu ka slobodi koji je, na iznenađenje čak i neprijatelja, glavnim dijelom vodio preko Trebave, veliku ulogu su odigrale policija i avijacija.
Opsada i strategija
Situacija u Posavini je aprila i maja 1992. bila veoma komplikovana i teška po srpski narod. Samo osam kilometara je dijelilo hrvatske snage od spajanja – od Johovca, Kotorskog i Foče sa Krnjinom, nakon čega bi za Srbe nastala situacija sa nesagledivim posljedicama, jer bi time bio otvoren put za muslimansko-hrvatske snage od rijeke Save do Zenice i dalje prema Sarajevu. Opkoljenom i odsječenom narodu, sa Banjalukom u centru, prijetila je katastrofa.
U Posavini je srpski živalj zatvaran po logorima, tjeran da kopa rovove za neprijatelja, a u kliničkom centru umirale su bebe zbog zabrane letova od strane Savjeta bezbjednosti. Znalo se da se mora djelovati.
Teške borbe vođene su od kraja juna do oktobra. Brigade su brojale mrtve i ranjene, ali koridor ka Srbiji je morao biti probijen i to do Vidovdana, makar bio i kozja staza, kako je glasilo naređenje generala Talića.
Heroji su misiju časno ispunili. Oslobođena je Modriča, Derventa, a ostaće upamćene teške borbe i gubici na Bijelom Brdu, Kostrešu i u selima prema Brodu prije nego što je 7. oktobra objavljeno da je i taj grad slobodan.
Izlaskom na Savu i taktička grupa tri je završila svoj zadatak sa 47 dana kašnjenja i time završila treću etapu, ali i cijelu operaciju “Koridor 92” u kojoj posebno mjesto imaju i bitke oko Dobor kule i oslobađanje Odžaka. Važnu ulogu odigrale su brojne jedinice kopnene vojske i legendarni komandanti iz Republike Srpske Krajine i tadašnje Srpske.
O proboju koridora ka Srbiji ispričane su brojne priče, ali ih ima i mnogo neispričanih. Svaki vojnik, komandant, jedinica, bataljon, korpus su i priča za sebe jer su stali na branik otadžbine kada je bilo najteže. Kada se narod u ovom kraju našao u smrtonosnom obruču, u svoj toj nesreći mogao je da računa na još jednog prijatelja. Sa visine.
Odbrana iz vazduha
Vazduhoplovstvo i protivvazdušna odbrana (ViPVO) Vojske Republike Srpske zvanično su formirani 27. maja te 1992. godine i istog dana borbeni avioni su izvršili 16 letova, dejstvujući po hrvatskoj vojsci i Hrvatskom vijeću odbrane u Posavini.
Formiranju je prethodilo povlačenje jedinica JNA iz BiH. Pri aerodromu Mahovljani i heliodromu Zalužani tako je ostao, između ostalog, 21 avion “jastreb” i “orao” te više od 30 helikoptera.
Prvi komandant ViPVO bio je general Živomir Ninković, a na čelu štaba pukovnik Božo Novak. Komandant 92. mješovite avijacijske brigade bio je pilot potpukovnik Slobodan Kusturić, a poginuo je u avgustu 1993.
Najveći problem na početku nije bio nedostatak letjelica, već kadra jer je VRS imala više aviona nego pilota, a kako je sve počelo, za “Glas” se prisjetio general Ninković.
Etape operacije
Prva 24. jun – 5. jul
Druga 6. jul – 20. jul
treća 21. jul – oktobar
– Ako se setim tog perioda, najteže mi pada i uvek se setim prvo nedostatka kiseonika za bebe, a koridor nije bio probijen. Morali smo ići, uz veliki rizik, helikopterima u Beograd po boce, po neprijateljskoj teritoriji – počeo je priču Ninković.
Prvobitna ideja bila da je da se formira vazduhoplovni korpus, ali se usprotivio.
– Rekao sam da neću formirati korpus, nego vazduhoplovstvo, makar imao jedan helikopter, zato što mi želimo da stvorimo državu srpskog naroda, a celo nebo predstavlja državu. A nebo može da štiti, prema međunarodnim zakonima, samo vazduhoplovstvo, a ne korpus koji brani samo deo. I tako smo otpočeli složenu radnju formiranja ViPVO, paralelno izvodeći vazdušna dejstva koja su počela na proboju koridora – kazao je Ninković.
Piloti su, ponovio je, činili herojska djela. Posebno jer su, kako je znao da kaže, bili mahom djeca tek izašla sa vazduhoplovne akademije, ali su bili duboko svjesni šta rade, zbog koga rade i kakve posljedice mogu biti.
– Ponosim se pilotima koje sam imao pod svojom komandom. Kada su počela borbena dejstva u prodoru koridora, su sazrevali. Sticali prva borbena i ratna iskustva. Mi smo bili prinuđeni da imamo i više letova dnevno zbog nedovoljnog broja pilota, ali oni koji su bili tu leteli su pet puta dnevno, što je do tada bilo nepoznato u svetu. To su radili srpski piloti da bi izvršili postavljene zadatke i da bismo doprineli probiju koridora. Takvo naprezanje nije zabeleženo u vazduhoplovstvu – rekao je Ninković.
Taj moral se, smatra, nosi iz kuće, od predaka i svijesti od opasnosti koja se bila nadvila nad srpskim narodom u planskom razbijanju Jugoslavije.
– Srpski piloti su bili potpuno svesni, spremni i odlučni da brane svoj narod i zaštite ga od većeg stradanja i da stvore zacrtanu državu srpskog naroda. Možda neko od kolega može da se ne složi sa tim, ali da nije bilo vazduhoplovstva, pitanje je koliko bi vremenski trajao proboj koridora i sa koliko žrtava više. Uloga vazduhoplovstva je, prema mojoj oceni na koju imam pravo kao komandant, bila presudna u podršci jedinicama kopnene vojske i uspešno izvedena operacija po vojničkim pravilima – rekao je.
O tome govori i telegram komandanta Glavnog štaba VRS Ratka Mladića.
U svom obilasku vazduhoplovstva 31.10.1992. godine kaže: “Zahvalan sam vam na hrabrosti i heroizmu u zaštiti srpskog naroda. Vi ste iskoračili novi korak u istoriji našeg naroda. Posebno vam zahvaljujem na umesnom ratovanju. Niko nije ispoljio veću hrabrost od vas. Mnogi su sazrevali u jednom letu u jednom danu”, pisalo je u telegramu, a Ninković podsjeća da je pohvala stigla i od tadašnjeg predsjednika Srpske Radovana Karadžića.
Avioni i helikopteri su, prema evidencijama, od 1992. do 1995. izveli više od 17.000 letova. Prevezeno je više od 11.000 ranjenika.
– To su istinski heroji naroda. Da bi neko postao borbeni pilot, treba dosta vremena. Deset i više godina, a naši su preko dana sazrevali. Narod može da se ponosi njima – kazao je Ninković.
Život je pokazao da je operacija “Koridor” bila presudna.
– Zadatak sa vojničkog aspekta je uspešno izvršen. Pokazan je visok nivo saradnje i koordinacije rodova i vidova oružanih snaga, a to moramo da izučavamo. Moramo da se sećamo i prenosimo iskustva našoj deci. Da uđe u naše školstvo, to je poruka. Srpski piloti su istinski junaci svog naroda – zaključio je.
Hitna pomoć za ranjenike
“Prilikom proboja koridora značajnu ulogu je odigrala i kompletna 780. transportna helikopterska eskadrila. Piloti ove eskadrile donosili su boce sa kiseonikom, samoinicijativno su preletali preko neprijateljskih položaja da bi prevezli ranjenike do prihvatilišta. Uvek su rizikovali sopstvene živote da bi spasli civile i ranjenike. Sa helikopterima postigli su svojevrsni rekord. Spasli su 1.894 ranjenika sa koridora. Mnogi mogu samo njima da zahvale što su ostali živi. U toku dana piloti sanitetske ekipe znali su u više navrata da teško ranjene voze za Beograd. Tri puta kroz taj uski koridor ispod dalekovoda jer se nije smelo podići, gađale bi ih neprijateljske snage…”
Komandanti taktičkih grupa u prodoru koridora
1 – Novica Simić
2 – Mile Novaković
3 – Slavko Lisica
4 – Radmilo Zeljaja
To je zapisano u knjizi “Vojska Republike Srpske 12. maj 1992 – 31. decembar 2005” iza koje stoje Danko Borojević i Dragi Ivić, a tih dana, kad se gledalo samo ka Srbiji, za “Glas” se prisjetio pilot potpukovnik Ratko Tomić koji je bio i vođa posade helikoptera. Letio je u transportnom helikopteru.
– Skoro svakodnevno smo leteli iz Krajine ka istočnim delovima Srpske, za Srbiju. Kada je odlučeno da se radi proboj kopnenog koridora, jedinica se angažovala kao vazduhoplovna podrška snaga Prvog krajiškog korpusa i MUP-a Republike Srpske Krajine. Jedinice avijacije su granatirale ili raketirale hrvatske tačke. Bilo je i naših gubitaka, gde su njihove snage pogađale naše avione, srećom ne puno. Helikopterske jedinice su bile u blizini dok su oni dejstvovali u slučaju da bude rušenja aviona i ukaže se potreba da dođemo na poziciju pada pilota i spasemo ga od zarobljavanja. To je bio prvi put. U JNA to nismo radili – ispričao je Tomić.
Razvijena je, kaže, jedna efikasna taktika u spasavanju ranjenika.
– Helikopteri “gazele” su bili blizu linije fronta i mogli su veoma brzo, za nekoliko minuta, da preuzmu ranjenika i izvuku u pozadinu. To je bilo na više tačaka kroz Posavinu, od Dervente, Modriče, Bijelog Brda, da bi nešto dalje bili srednji helikopteri koji su mogli deset, 12, 15 ranjenika i teže povrijeđenih evakuisati do bolnice u Doboju, Banjaluci. Zahvaljujući toj organizaciji smo maksimalno skratili vrijeme od ranjavanja do ukazivanja pomoći junacima – rekao je Tomić.
Tokom proboja koridora prevezao je 271 ranjenika, a igrom sudbine jednog je slučajno sreo prije nekoliko godina u beogradskom restoranu.
– Za razliku od svega prljavog u ratu, taj proboj koridora, ubeđen sam i danas, posle 33 godine, čist je kao suza sa ljudske, moralne, vojničke strane. To je bilo viteški – kazao je Tomić.
Četrdeset dva dana od presijecanja pravca Banjaluka – Doboj – Tuzla na Brčanskoj malti i 20 dana od priprema za proboj koridora, vojnici Prvog krajiškog i Istočnobosanskog korpusa susreli su se 26. juna u 14 časova istočno od Modriče u rejonu sela Kornice i Čardak, na farmi u Filomeni, spojivši zapadni i istočni dio Republike Srpske. Dva dana prije roka, ali trebalo je da se vodi još dosta borbi da bi cijela misija bila ispunjena.
Nakon proboja mnogi borci se nisu vratili kućama.
– Junaci su i oni kojih, nažalost, više nema. Da vide da i danas živi Srpska. Imena im moramo pamtiti – poručio je na kraju Tomić.
Prema podacima Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih, poginulo je najmanje 850 boraca, 13 pripadnika MUP-a Srpske, šest boraca Vojske Republike Srpske Krajine i deset pripadnika tamošnje milicije. Ranjeno ih je više od 1.500.
Fakti
* Planovi kovani kod osmatračnice, ispod kruške, na Dugoj Njivi
* Komandu oformio načelnik Štaba Prvog krajiškog korpusa, danas
general Boško Kelečević
* Od komada dasaka improvizovani putokazi
