U Beogradu je danas promovisana spomenica “80 godina ćutanja – ustaški zločini na Rakovcu i u Jelovcima 1943-2023” i istoimeni dokumentarni film u kojem ustaška Crna legija pod komandom Franje Sudara od 11. do 16. novembra 1943. godine na najsvirepiji način likvidirala 325 srpskih civila sa područja opštine Pale.
Predsjednik Predsjedništva Boračke organizacije Pale Jasna Lazarević Gavrilović dotakla se osam decenija ćutanja o stravičnom zločinu i ukazala da do prije dvije godine ni većina rođenih Paljana nije znala za postojanje spomenika žrtvama pokolja u Rakovcu, među kojima je i 40 djece do 14 godina starosti, koji su živi spaljeni.
“Zaboravom smo ubijali žrtve po drugi put, a kažu da je zaborav još veći zločin od onog koji je počinjen. Mi smo kao narod pretrpjeli genocid u Nevazisnoj Državi Hrvatskoj /NDH/. Na to moramo stalno da ukazujemo zato što smo zaboravom ovih zločina dovedeni u situaciju da nam se ponovi i treće masovno stradanje u 20. vijeku”, rekla je Gavrilovićeva.
Režiser filma Boško Krljaš istakao je da je dokumentarac bio njegov dug prema porodici, komšijama i svom kraju, budući da je rođen u Jelovcima.
Krljaš je objasnio da se njegov otac Branislav prvi upustio u istraživanje zločina i da je prije nekoliko godina otišao u crkvu u Mokrom da vidi da li ima podataka o tome.
“U crkvi je našao guslarsku pjesmu svog oca, mog đeda Boška, o zločinu u Jelovcima, koju je zapisao i ostavio u crkvi 1957. godine. Država tada nije dozvoljavala da se priča o tome, tako da je ta pjesma jedan od najvjerodostojnijih dokaza o ustaškom zločinu u Jelovcu 1943. godine”, kaže Krljaš.
On je ocijenio da je u njegovom filmu možda i navažnija figura Grujo Lopatić, jedini živi svjedok jezivih ustaških zločina, koji ima autentično iskustvo, jer je gledao šta se dešava.
“Zanimljivo je da je on o tome što se dogodilo, a što je bilo užasno, govorio sa neke distance, stalno poručujući da se to desilo, ali da život ide dalje. Te generacije, koje su prošle pakao Drugog svjetskog rata, polazile su od toga da život mora da pobijedi, ma šta se desilo. Poenta ovog filma i jeste da se život obnavlja i da je nada neuništiva”, rekao je Krljaš.
Ona je podsjetila da je u Odbrambeno-otadžbinskom ratu bila Vojska Republike Srpske, koja je odbranila i narod i ove prostore, pa je i stradanje bilo mnogo manje nego u prošlim ratovima.
Gavrilovićeva je zahvalila opštini Pale na finansijskoj podršci u štampanju knjige i snimanju filma i Predstavništvu Republike Srpske u Srbiji u organizaciji današnje promocije u Beogradu.
Istoričar i koautor spomenice Lazar Škobo objasnio je da je osamdesetogodišnje ćutanje, koje je neshvatljivo, istraživanje o zločinu učinilo težim i složenijim.
“Živimo na takvom haotičnom prostoru gdje nerijetko dolazi do zatiranja dokumenata i istorijskih dokaza. Uz to, točak vremena čini svoje i bilo je vrlo teško naći svjedoke koji bi mogli da nam daju svjedočanstvo o nečemu što se desilo gotovo prije jednog vijeka. Zato smo mi sve ovo priredili ne u `pet do 12`, nego u `minut do 12`”, rekao je on.
Da to nije urađeno, Škobo smatra da bi se ponovila greška, koja je Srbe koštala ogromnog stradanja u 20. vijeku.
On je istakao da Srbi moraju da otkrivaju istinu o svojoj stradalničkoj prošlosti kako bi na njoj trasirali svoje djelovanje u budućnosti.
Govoreći o knjizi i filmu, koji su posvećeni žrtvama ustaškog pokolja u paljanskom kraju, šef Predstavništva Republike Srpske u Srbiji Mlađen Cicović je rekao da je ovo pravi put da se javnost upozna sa zločinima na području opštine Pale, na Rakovcu i u Jelovcima, gdje su ustaše na monstruzan način 1943. godine za samo nekoliko dana ubile 325 civila, a među njima i 143 djece do 14 godina starosti.
“Potrudimo se da upoznamo svoju istoriju punu stradanja i odbrane. Ako je kao narod ne znamo i ako ne nađemo načina da je prenesemo na generacije koje će doći poslije nas, rizikujemo da se sve to i njima ponovi”, poručio je Cicović.
Promocija je održana u organizaciji Boračke organizacije Pale i uz podršku Predstavništva Republike Srpske u Srbiji.
